ضدیخ یکی از سیالات حیاتی در خودرو است که نقشی فراتر از جلوگیری از یخزدگی دارد. بسیاری از رانندگان تصور میکنند ضدیخ تنها برای روزهای سرد زمستان لازم است، اما در واقع این مایع در تمام طول سال نقش مهمی در موتور ایفا میکند. ضدیخ علاوه بر کنترل دمای موتور، مانع از جوشآوردن، رسوبگذاری و خوردگی قطعات سیستم خنککاری میشود. شناخت کامل ضدیخ و تفاوت انواع آن به شما کمک میکند خودرویتان را بهتر نگهداری کنید و هزینههای سنگین تعمیر موتور را کاهش دهید.
تاریخچه و اهمیت استفاده از ضدیخ
پیش از معرفی ضدیخهای مدرن، رانندگان برای جلوگیری از یخزدگی رادیاتور از آب خالص یا ترکیب آب و الکل استفاده میکردند. این ترکیب به سرعت تبخیر میشد و هیچ خاصیت ضدخوردگی نداشت. از دهه ۱۹۳۰ میلادی، ترکیباتی بر پایه اتیلن گلیکول معرفی شدند که علاوه بر پایین آوردن نقطه انجماد، نقطه جوش بالاتری داشتند و هم در سرمای زمستان و هم در گرمای تابستان از موتور محافظت میکردند. به همین دلیل، ضدیخ بهتدریج جایگزین روشهای سنتی شد و امروز به عنوان مایعی چندمنظوره، جزئی جداییناپذیر از سیستم خنککاری خودرو به شمار میآید.
ساختار شیمیایی ضدیخ
پایه اصلی بیشتر ضدیخها اتیلن گلیکول است؛ مادهای شفاف و بیرنگ که در ترکیب با آب، نقطه انجماد را پایین میآورد و نقطه جوش را افزایش میدهد. نوع دیگری از ضدیخها از پروپیلن گلیکول ساخته میشوند که سمیت کمتری دارد و در برخی خودروهای خاص یا مصارف صنعتی ترجیح داده میشود. علاوه بر این ترکیبات اصلی، بستهای از افزودنیها شامل بازدارندههای خوردگی، ضدکف و رنگدانهها به ترکیب اضافه میشوند تا عملکرد و کارایی ضدیخ افزایش یابد.
انواع ضدیخ و تفاوتهای آنها
ضدیخها بر اساس فناوری بازدارندههای خوردگی به سه دسته اصلی تقسیم میشوند. نوع IAT یا فناوری اسیدهای معدنی بر پایه سیلیکات و فسفات ساخته شده و بیشتر در خودروهای قدیمی با رادیاتورهای مسی یا فولادی کاربرد دارد. این نوع معمولاً طول عمر کوتاهتری دارد و باید هر دو سال تعویض شود. نوع دوم OAT یا فناوری اسیدهای آلی، بر پایه ترکیبات آلی ساخته میشود و فاقد سیلیکات است. این نوع ضدیخ طول عمر بیشتری در حدود چهار تا پنج سال دارد و برای خودروهای مدرن با موتورهای آلومینیومی مناسبتر است. نوع سوم HOAT ترکیبی از افزودنیهای آلی و معدنی است و تلاش میکند مزایای هر دو گروه قبلی را در خود داشته باشد. این نوع ضدیخ هم طول عمر بالایی دارد و هم محافظت قویتری در برابر خوردگی ایجاد میکند و به همین دلیل در بسیاری از خودروهای اروپایی و آمریکایی رایج است. انتخاب نوع مناسب ضدیخ باید همیشه بر اساس توصیه سازنده خودرو صورت گیرد، زیرا استفاده نادرست یا ترکیب انواع ناسازگار میتواند موجب واکنش شیمیایی و تشکیل رسوبات شود.
رنگ ضدیخ و واقعیت آن
بسیاری از رانندگان رنگ ضدیخ را به عنوان نشانهای از کیفیت یا نوع آن در نظر میگیرند، در حالی که رنگ صرفاً ابزاری برای تمایز محصولات توسط تولیدکنندگان است و هیچ استاندارد جهانی برای ارتباط مستقیم رنگ و نوع ضدیخ وجود ندارد. به همین دلیل ممکن است یک ضدیخ OAT در یک برند قرمز باشد و در برند دیگری به رنگ سبز عرضه شود. بنابراین رنگ ضدیخ ملاک انتخاب نیست و تنها راه مطمئن برای تشخیص، مطالعه مشخصات درجشده روی بستهبندی و توجه به دفترچه راهنمای خودرو است. ترکیب دو ضدیخ با رنگ متفاوت بدون اطمینان از سازگاری میتواند به ایجاد لجن و انسداد در سیستم منجر شود.
روشهای بررسی و تعویض ضدیخ
بررسی وضعیت ضدیخ باید به صورت منظم انجام شود. سطح مایع در مخزن انبساط باید همیشه بین علامتهای مینیمم و ماکسیمم قرار داشته باشد. تغییر رنگ ضدیخ به قهوهای یا مشاهده ذرات معلق در آن نشان میدهد که عمر مایع به پایان رسیده است. ضدیخهای IAT به طور معمول هر دو سال و ضدیخهای OAT و HOAT هر چهار تا پنج سال نیاز به تعویض دارند. در هنگام تعویض ضدیخ، شستوشوی مدار خنککاری اهمیت زیادی دارد تا باقیماندههای قدیمی و رسوبات از سیستم خارج شوند و مایع تازه بتواند عملکرد مناسبی داشته باشد.
تفاوت ضدیخ چهار فصل و زمستانه
ضدیخهای چهار فصل طراحی شدهاند تا در تمام طول سال استفاده شوند. این نوع ضدیخ علاوه بر محافظت از یخزدگی در زمستان، در تابستان نیز مانع جوشآوردن موتور میشود. در مقابل، ضدیخهای زمستانه تنها در دماهای پایین کارایی دارند و برای استفاده مداوم در تمام فصول مناسب نیستند. به همین دلیل امروزه تقریباً تمامی تولیدکنندگان تنها ضدیخهای چهار فصل را عرضه میکنند.
تفاوت کولانت و ضدیخ
ضدیخ مایع غلیظی است که به تنهایی استفاده نمیشود. زمانی که ضدیخ با آب مناسب مخلوط شود، به محلولی به نام کولانت تبدیل میشود. کولانت همان مایعی است که در مدار خنککاری جریان دارد و وظیفه تنظیم دمای موتور را بر عهده میگیرد. بنابراین ضدیخ ماده پایه است و کولانت شکل آماده مصرف آن است که معمولاً به نسبت ۵۰ به ۵۰ با آب دیونیزه تهیه میشود.
بهترین آب برای رادیاتور
استفاده از آب لولهکشی به دلیل وجود املاح معدنی به مرور باعث رسوبگذاری در رادیاتور و کانالهای خنککاری میشود. بهترین گزینه برای ترکیب با ضدیخ، آب دیونیزه یا مقطر است. این نوع آب فاقد یونها و املاح است و در نتیجه خطر خوردگی و تشکیل رسوب را به حداقل میرساند.
مشکلات ناشی از استفاده نادرست از ضدیخ
یکی از بزرگترین خطاها در استفاده از ضدیخ، مخلوط کردن انواع ناسازگار است که میتواند منجر به واکنش شیمیایی و تشکیل لجن در مدار شود. همچنین استفاده از آب معمولی یا تعویض نکردن به موقع ضدیخ باعث خوردگی، گرفتگی مجاری و افزایش دمای موتور خواهد شد. ادامه این وضعیت در نهایت ممکن است به خرابیهایی مانند سوختن واشر سرسیلندر یا ترک خوردن بلوک موتور منجر شود.
نکات نگهداری و توصیههای کاربردی
برای نگهداری بهتر سیستم خنککاری باید همیشه ضدیخ را مطابق توصیه سازنده خودرو انتخاب کرد. رعایت نسبت ترکیب مناسب با آب دیونیزه، بررسی منظم سطح کولانت، استفاده از همان نوع ضدیخ قبلی در زمان نیاز به افزودن و شستوشوی کامل سیستم هنگام تعویض کلی از جمله اقداماتی هستند که عمر موتور را افزایش داده و عملکرد سیستم خنککاری را تضمین میکنند.
ضدیخ تنها برای زمستان نیست، بلکه مایعی چندمنظوره است که در تمام طول سال از موتور خودرو محافظت میکند. انواع مختلف آن شامل IAT، OAT و HOAT هستند که هر کدام طول عمر و کاربرد خاصی دارند. تفاوت آن با کولانت، اهمیت استفاده از آب دیونیزه و ضرورت نگهداری صحیح همگی نشان میدهند که ضدیخ بخشی حیاتی از سیستم خنککاری است. توجه به انتخاب درست و تعویض به موقع این مایع ساده، میتواند از بروز آسیبهای پرهزینه جلوگیری کرده و عمر مفید موتور را افزایش دهد.