روغن موتور یکی از مهمترین و حیاتی‌ترین سیالات در هر خودرویی است که نقش اصلی آن تضمین عملکرد نرم و روان اجزای داخلی موتور است .بدون وجود یک روغن مناسب و سیستم روغنکاری کارآمد، سایش و اصطکاک بین قطعات متحرک به سرعت باعث خرابی موتور خواهد شد .علاوه بر روانسازی، روغن موتور وظایف دیگری نظیر خنک کردن اجزای داخلی، جلوگیری از خوردگی فلزات، پاک سازی ذرات معلق و کنترل نشتی‌ها را نیز بر عهده دارد. اهمیت این مایع حیاتی به حدی بالاست که کیفیت و نوع روغن استفاده شده میتواند تأثیر مستقیمی بر طول عمر و قدرت موتور بگذارد.
انواع روغن موتور و نقش آنها در سیستم روانکاری
روغن‌های موتوری به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند: روغن‌های معدنی که از پالایش نفت خام به‌دست می‌آیند، روغن‌های نیمه سنتتیک که ترکیبی از روغن معدنی و افزودنی‌های صنعتی هستند، و روغن‌های تمام سنتتیک که در محیط‌های کنترل‌شده شیمیایی تولید می‌شوند و معمولاً پایداری حرارتی و عملکرد روانکاری بالاتری دارند. انتخاب نوع مناسب روغن موتور وابسته به نوع پیشرانه، شرایط آب‌وهوایی، الگوی رانندگی و توصیه کارخانه سازنده است. گرید ویسکوزیته نیز مشخص‌کننده توانایی روانکاری در دماهای مختلف است و باید با دقت انتخاب شود.
سیستم روغنکاری چگونه عمل میکند؟
عملکرد سیستم روغنکاری به‌گونه ای طراحی شده که روغن را از کارتر، یعنی مخزن روغن در زیر موتور، توسط پمپ
روغن مکش کرده و از طریق مسیرهای طراحی شده در بلوک موتور به تمام اجزای داخلی پمپاژ میکند. فیلتر روغن وظیفه دارد آلودگی ها، ذرات فلزی و رسوبات را از روغن جدا کند تا گردش روغن تمیز در موتور تضمین شود. برخی سیستمها دارای سوپاپ های بایپس هستند که در شرایط خاص، فشار روغن را تنظیم میکنند .سنسور فشار روغن نیز عملکرد این سیستم را زیر نظر دارد و در صورت افت فشار، هشدار الزم را به راننده منتقل میکند .این چرخه بسته به صورت مداوم در طول عملکرد موتور فعال است و از اولین لحظه استارت تا خاموش شدن ادامه دارد.
اجزایی که در چرخه روغنکاری موتور درگیر هستند
تقریباً تمامی قطعات متحرک داخل موتور توسط روغن موتور تحت پوشش قرار می‌گیرند. میل‌لنگ، شاتون، پیستون، رینگ پیستون، میل‌بادامک، یاتاقان‌ها، تایپیت‌ها، سوپاپ‌ها، زنجیر یا تسمه تایم و حتی توربوشارژرها (در خودروهای مجهز به توربو) همگی برای عملکرد روان خود به گردش صحیح روغن متکی هستند. این قطعات در سرعت‌های بالا و دماهای شدید فعالیت میکنند و بدون روانکاری مناسب دچار سایش، گیرپاژ یا حتی شکستگی می‌شوند. طراحی کانال‌های داخلی برای عبور روغن در بلوک سیلندر و سرسیلندر به‌گونه‌ای است که روغن پس از عبور از فیلتر، با فشار کنترل‌شده به نقاط حساس تزریق می‌شود و سپس به کارتر باز می‌گردد.
علائم اختلال در سیستم روغنکاری
در صورت بروز مشکل در سیستم روغنکاری، معمولاً اولین نشانه روشن شدن چراغ هشدار روغن در پشت آمپر است. اما در بسیاری از موارد، راننده متوجه صداهای غیرعادی در موتور مانند تق‌تق یا کوبش در زمان استارت سرد می‌شود. همچنین خروج دود آبی‌رنگ از اگزوز میتواند نشان‌دهنده نشت روغن به اتاق احتراق باشد. افت شتاب خودرو و افزایش دمای پیشرانه نیز از دیگر علائم اختلال در این چرخه حیاتی هستند. بی‌توجهی به این نشانه‌ها میتواند منجر به آسیب‌های جدی مانند سوختن یاتاقان‌ها، قفل شدن موتور یا خرابی کامل پیشرانه شود.
اصول نگهداری و تعویض روغن موتور
برای افزایش عمر مفید موتور و عملکرد بهینه آن، نگهداری صحیح روغن موتور اهمیت زیادی دارد. بهتر است سطح روغن به‌صورت منظم بررسی شود و تعویض آن مطابق با توصیه سازنده خودرو صورت گیرد. استفاده از فیلتر روغن باکیفیت و تعویض هم‌زمان آن با روغن، نقش زیادی در حفظ پاکیزگی سیستم دارد. انتخاب گرید صحیح روغن بر اساس شرایط آب‌وهوایی و نوع استفاده نیز یکی از عوامل کلیدی در تضمین سلامت موتور است. در مناطق گرم یا در شرایط رانندگی سنگین، استفاده از روغن‌های با گرانروی بالاتر توصیه می‌شود.
برای انتخاب و تحلیل دقیق روغن موتور مناسب، لازم است با شاخص‌هایی آشنا باشیم که روغن‌ها بر اساس آنها طبقه‌بندی می‌شوند. در ادامه، این شاخص‌ها را به‌صورت مجزا بررسی می‌کنیم تا چارچوبی جامع برای درک تفاوت‌ها و تصمیم‌گیری صحیح داشته باشیم.
نوع پایه روغن موتور: معدنی، نیمه سنتتیک یا تمام سنتتیک؟
روغن پایه ماده اصلی تشکیل‌دهنده روغن موتور است و میتواند به سه نوع اصلی تقسیم شود: معدنی که از تصفیه نفت خام به‌دست می‌آید، سنتتیک که به‌صورت شیمیایی تولید شده و عملکرد بهتری در شرایط سخت دارد، و نیمه‌سنتتیک که ترکیبی از هر دو است و تعادلی میان قیمت و کیفیت فراهم میکند.
نوع سوخت خودرو: آیا روغن موتور با بنزینی یا دیزلی بودن موتور فرق دارد؟
روغن موتورهای مخصوص خودروهای دیزلی، دارای افزودنی‌های مقاوم‌تر در برابر دوده و فشار بالا هستند. موتورهای بنزینی نیز به روغنی نیاز دارند که پاک‌کنندگی بالا داشته باشد و در دمای پایین عملکرد مناسبی ارائه دهد. موتورهای گازسوز نیز به ویژگی‌های خاصی از نظر نقطه تبخیر و مقاومت حرارتی نیاز دارند.
گرانروی یا ویسکوزیته روغن: معنی عددهای 10W-40 چیست؟
ویسکوزیته به مقاومت روغن در برابر جاری شدن گفته می‌شود. این عدد مشخص میکند روغن در دماهای مختلف چه عملکردی دارد. برای مثال، 10W-40 یعنی در هوای سرد ویسکوزیته معادل 10 و در دمای بالا معادل 40 دارد. انتخاب ویسکوزیته مناسب به شرایط اقلیمی، مدل خودرو و توصیه سازنده بستگی دارد.
استانداردهای بین‌المللی: API، ACEA، JASO چه چیزی را نشان می‌دهند؟
استاندارد API نشان‌دهنده سطح عملکرد روغن برای خودروهای بنزینی (حرف S) یا دیزلی (حرف C) است. ACEA استاندارد اروپایی است که نیازهای پیشرفته‌تری را لحاظ میکند. JASO نیز مخصوص موتورسیکلت‌ها و برخی خودروهای آسیایی است. بررسی این استانداردها کمک میکند انتخاب دقیق‌تری داشته باشیم.
نوع کاربری و شرایط رانندگی: انتخاب روغن مناسب برای سبک رانندگی
در رانندگی شهری با توقف و حرکت‌های مکرر، نیاز به روغنی است که مقاومت حرارتی خوبی داشته باشد. در رانندگی‌های سنگین یا سرعت بالا (مثلاً خودروهای اسپرت)، روغن‌هایی با پایداری بیشتر و افزودنی‌های مقاوم پیشنهاد می‌شود. برای خودروهای تجاری که ساعات طولانی کار میکنند نیز روغن‌های Long-Life توصیه می‌شود.
فاصله زمانی تعویض: روغن‌های معمولی در برابر روغن‌های Long-Life
برخی روغن‌ها مخصوص تعویض در بازه‌های زمانی کوتاه (۵۰۰۰ تا ۷۰۰۰ کیلومتر) هستند، در حالی‌که روغن‌های Long-Life برای پیمایش‌های طولانی‌تر طراحی شده‌اند (تا ۱۵۰۰۰ کیلومتر یا بیشتر). البته حتی روغن Long-Life هم در صورت کارکرد سخت باید زودتر تعویض شود.
قدم آخر پیش از خرید روغن موتور
روغن موتور تنها یک روان‌کننده ساده نیست؛ بلکه نقش یک محافظ تمام‌وقت برای موتور خودرو را ایفا میکند. شناخت درست از عملکرد سیستم روغنکاری، قطعاتی که در این فرآیند دخیل هستند و نحوه نگهداری صحیح از آن، به هر راننده‌ای کمک میکند تا طول عمر موتور خود را افزایش داده و از هزینه‌های سنگین تعمیرات جلوگیری کند. انتخاب روغن موتور مناسب، رعایت زمان تعویض، و آگاهی از علائم هشداردهنده، سه اصل طلایی برای محافظت از قلب تپنده خودرو هستند.
