روغن موتور یکی از حیاتی‌ترین عوامل برای عملکرد و دوام موتور است، اما ویژگی‌ها و کارایی آن تنها به کیفیت ساخت و ترکیب شیمیایی وابسته نیست؛ شرایط محیطی نیز نقش تعیین‌کننده‌ای در عملکرد این سیال دارند. دما، رطوبت، آلودگی، فشار هوا و حتی نوع مسیر رانندگی، همگی می‌توانند بر ویسکوزیته، عمر مفید و خاصیت روانکاری روغن اثر بگذارند. آگاهی از این عوامل به رانندگان کمک میکند تا انتخاب هوشمندانه‌تری در مورد نوع روغن و زمان تعویض آن داشته باشند.
تأثیر دمای محیط بر روغن موتور
دمای هوا یکی از مهم‌ترین عوامل محیطی مؤثر بر روغن موتور است. در هوای سرد، ویسکوزیته روغن افزایش می‌یابد و روان شدن آن در مسیرهای داخلی موتور کندتر می‌شود. این اتفاق باعث می‌شود در لحظات اولیه استارت سرد، قطعات حساس مانند یاتاقان‌ها و میل‌بادامک برای چند ثانیه بدون لایه کامل روغن کار کنند که می‌تواند سایش را افزایش دهد. به همین دلیل استفاده از روغن‌های با گرانروی پایین‌تر در دماهای بسیار سرد، مانند 5W-30 یا 0W-40، توصیه می‌شود.
در مقابل، هوای گرم موجب کاهش گرانروی و روان‌تر شدن بیش از حد روغن می‌شود. این شرایط می‌تواند منجر به نازک‌شدن لایه روانکاری و افزایش تماس فلز با فلز گردد. علاوه بر این، دمای بالاتر روند اکسیداسیون روغن را تسریع میکند که باعث تشکیل لجن و کاهش خواص شیمیایی آن می‌شود. در مناطق گرمسیری یا فصل تابستان، استفاده از روغن با گرانروی بالاتر مانند 10W-40 یا 20W-50 برای حفظ لایه محافظ مناسب‌تر است.
نقش رطوبت و نفوذ آب به سیستم روغن‌کاری
رطوبت بالای هوا، به‌ویژه در مناطق ساحلی یا شرایط بارندگی مداوم، می‌تواند باعث ورود بخار آب به موتور شود. این آب معمولاً از طریق میعان در زمان سرد شدن موتور وارد سیستم روغن‌کاری می‌شود و با روغن ترکیب شده، خاصیت روانکاری را کاهش می‌دهد. وجود آب در روغن باعث تشکیل امولسیون شیری‌رنگ و همچنین لجن در داخل موتور می‌شود که جریان روغن را مختل میکند. استفاده از روغن‌های با افزودنی‌های ضدخوردگی و ضدزنگ، و همچنین گرم کردن کامل موتور در مسیرهای طولانی‌تر، می‌تواند اثرات منفی رطوبت را کاهش دهد.
تأثیر گرد و غبار و آلودگی هوا
رانندگی در مناطق خشک و بیابانی یا در محیط‌هایی با آلودگی هوای بالا، خطر ورود ذرات معلق و گرد و غبار به موتور را افزایش می‌دهد. این ذرات اگر از فیلتر هوا عبور کنند، وارد سیستم روغن‌کاری شده و مانند سمباده روی سطوح فلزی عمل می‌کنند. نتیجه این فرایند، سایش سریع‌تر قطعاتی مانند سیلندر، پیستون و یاتاقان‌هاست. در چنین شرایطی، استفاده از فیلتر هوای باکیفیت و بررسی و تعویض زودتر از موعد فیلتر و روغن، ضروری است.
رانندگی در ارتفاعات بالا و تغییر فشار هوا
در ارتفاعات بالا، فشار هوا کمتر است و همین امر بر سیستم خنک‌کاری و روانکاری موتور تأثیر می‌گذارد. کاهش فشار باعث می‌شود نقطه جوش مایعات پایین بیاید، که این امر می‌تواند تبخیر روغن و مایعات دیگر را تسریع کند. همچنین کاهش چگالی هوا بر احتراق اثر گذاشته و دمای کارکرد موتور را تغییر می‌دهد. در چنین شرایطی، انتخاب روغنی که پایداری حرارتی بهتری دارد و کمتر در معرض تبخیر قرار می‌گیرد، اهمیت پیدا میکند.
شرایط کاری سخت و تأثیر آن بر روغن موتور
شرایطی مانند رانندگی در ترافیک سنگین، کشیدن تریلر یا بار سنگین، حرکت در مسیرهای کوهستانی و سربالایی‌های طولانی، همگی فشار بیشتری بر موتور وارد می‌کنند. در مسیرهای سربالایی، موتور برای غلبه بر نیروی جاذبه نیاز به تولید گشتاور بیشتری دارد که این امر دمای روغن را افزایش می‌دهد. اگر این شرایط با سرعت پایین همراه باشد، جریان هوای کافی برای خنک‌کردن رادیاتور و روغن کاهش پیدا میکند و حرارت سریع‌تر بالا می‌رود. علاوه بر این، در شیب زیاد، توزیع روغن در کارتر تغییر میکند و اگر سطح روغن پایین باشد، احتمال کاهش لحظه‌ای فشار روغن وجود دارد که می‌تواند به قطعات آسیب بزند. به همین دلیل رانندگی مداوم در این شرایط به عنوان «کارکرد سنگین» شناخته می‌شود و فاصله تعویض روغن در این حالت باید کوتاه‌تر از رانندگی عادی باشد.
انتخاب روغن موتور مناسب بر اساس شرایط محیطی
انتخاب صحیح روغن موتور باید با توجه به دمای محیط، رطوبت، نوع مسیر و سبک رانندگی انجام شود. برای مناطق سرد، روغن‌هایی با گرانروی پایین‌تر و توانایی جریان سریع در دمای پایین مناسب هستند. در مناطق گرم یا شرایط کاری سنگین، روغن با گرانروی بالاتر و پایداری حرارتی بیشتر توصیه می‌شود. رانندگانی که در مناطق پرگردوغبار یا مرطوب رانندگی می‌کنند، باید به افزودنی‌های ضدسایش، ضدزنگ و پاک‌کننده روغن توجه ویژه داشته باشند.
جمع‌بندی
شرایط محیطی تأثیر مستقیم و قابل توجهی بر عملکرد روغن موتور دارد. عواملی مانند دما، رطوبت، آلودگی، ارتفاع از سطح دریا و مسیرهای سخت می‌توانند خواص شیمیایی و فیزیکی روغن را تغییر دهند و طول عمر آن را کاهش دهند. آگاهی از این تأثیرات و انتخاب روغن مناسب بر اساس شرایط محیطی، به حفظ سلامت موتور و کاهش هزینه‌های نگهداری کمک میکند.
